मराठी वाक्प्रचार, त्यांचा अर्थ आणि वाक्यात उपयोग | Marathi Vakprachar arth ani vakyat upyog
शब्दसमूहांचा मराठी भाषेत वाक्यात वापर करताना त्यांच्या नेहमीच्या अर्थापेक्षा वेगळ्या व विशिष्ट अर्थाने भाषेत रूढ झालेल्या शब्द समूहास वाक्प्रचार असे म्हणतात. आज आपण बघणार आहोत मराठी वाक्प्रचार | Marathi Vakprachar.
2. कपाळाला हात लावणे – हताश होणे, निराश होणे. क्रिकेटचा सामना सुरु होण्यापूर्वी जोरदार पाऊस सुरु झाल्याने प्रेक्षकांनी कपाळाला हात लावला.
3. अंगाची लाही लाही होणे – अतिशय संताप होणे. पूर्ण दिवस काम करूनही पैसे न मिळाल्याने दिनेशच्या अंगाची लाही लाही झाली.
4. कंबर कसणे – एखादी गोष्ट करण्यासाठी हिमतीने तयार होणे. १० वी च्या परीक्षेत चांगले गुण मिळविण्यासाठी सुरेशने कंबर कसली.
5. कंठस्नान घालने – ठार मारणे, मारून टाकणे. सीमेवर भारतीय सैनिकांनी शत्रूच्या सैनिकांना कंठस्नान घातले.
6. केसाने गळा कापणे – विश्वासघात करणे. नोकराने चोरी करून सदाशिव रावांचा केसाने गळा कापला.
7. कान फुंकणे – दुसऱ्याच्या मनात शंका निर्माण करणे, चहाडी करणे. एकमेकांचे कान फुंकल्याने कुटुंबात अनेकदा वाद निर्माण होतात.
8. अंग चोरून काम करणे – फारच थोडे काम करणे. अंग चोरून काम करणे ही आळशी लोकांची सवय झालेली असते.
9. अंगवळणी पडणे – सवय होणे. सकाळी लवकर उठून व्यायाम करणे हे भरतच्या अंगवळणी पडले आहे.
10. कपाळमोक्ष होणे – मरण पावणे, मृत्यू ओढवणे. दारू पिऊन गाडी चालविताना अपघात झाल्याने राकेशचा कपाळमोक्ष झाला.
11. काढता पाय घेणे – परिस्थिती पाहून निघून जाणे. वाद होण्याची चिन्हे दिसू लागताच राजेशने बैठकीतून काढता पाय घेतला.
12. कान टोचणे – चूक लक्षात आणून देणे. परीक्षेच्या काळात सुद्धा मोबाईल खेळणाऱ्या मानसीचे तिच्या वडिलांनी कान टोचले.
13. कान उपटणे – कडक शब्दांत समजावणे. शाळेमध्ये दंगा करणाऱ्या दिनेशचे मुख्याध्यापकांनी कान उपटले.
14. कानावर घालने – लक्षात आणून देणे. रोहितला परीक्षेत कमी गुण मिळाल्याचे त्याच्या शिक्षकांनी त्याच्या वडिलांच्या कानावर घातले.
15. खांद्याला खांदा भिडवणे – एकत्र येऊन काम करणे. आजच्या युगात स्री-पुरुष एकमेकांच्या खांद्याला खांदा भिडवून काम करतात.
16. गळ्यात गळा घालणे – खोलवर प्रेम असणे, खूप पक्की मैत्री असणे. सोनाली आणि प्रियांका या दोघीजणी नेहमी गळ्यात गळा घालून फिरतात.
17. चेहरा खुलणे – आनंद होणे. लग्नाची तारीख ठरल्याचे कळताच मोनलचा चेहरा खुलला.
18. चेहरा पडणे – दुःख होणे, वाईट वाटणे. अभ्यास करूनही अपेक्षित गुण न मिळाल्याने पल्लवीचा चेहरा पडला.
19. छातीत धडधडणे – खूप भीती वाटणे. जंगलात फिरत असताना अचानक सिंह समोर आल्याने पर्यटकांच्या छातीत धडधडले.
20. जिभेला हाड नसणे – विचार न करता बोलणे, वाटेल ते बोलणे. राग आलेली व्यक्ती जिभेला हाड नसल्याप्रमाणे बोलते.
21. जीव की प्राण असणे – खूप प्रिय असणे. प्रत्येक व्यक्तीसाठी त्याचा देश जीव की प्राण असतो.
22. डोक्यावर खापर फोडणे – चूक नसतानाही एखाद्याला दोषी ठरवणे. अनेकदा निरपराध लोकांच्या डोक्यावर गुन्ह्याचे खापर फोडले जाते.
23. डोळा असणे – लक्ष असणे, नजर असणे. शत्रूच्या प्रत्येक हालचालीवर आपल्या जवानांचा डोळा असतो.
24. डोळा लागणे – झोप लागणे. दिवसभर काम केल्याने सौरभचा रात्री अंथरुणावर पडल्यावर लगेचच डोळा लागतो.
25. डोळे उघडणे – अद्दल घडणे, अनुभवाने सावध होणे. आजारी पडल्याने सुमितचे व्यायाम करण्याबाबत डोळे उघडले.
26. डोळेझाक करणे – दुर्लक्ष करणे. माणूस नेहमीच स्वतःच्या चुकांकडे डोळेझाक करतो.
27. डोळे निवणे – समाधानी होणे. विठ्ठलाच्या दर्शनाने वारकऱ्यांचे डोळे निवले.
28. डोळे पांढरे होणे – प्रचंड भीती वाटणे. डोळ्यासमोर भीषण अपघात पाहताच सोहमचे डोळे पांढरे झाले.
29. डोळ्यात धूळ फेकणे – खोटे बोलून फसवणे. जमिनीच्या लालसेपोटी सुधाकरने त्याच्या अशिक्षित भावाच्या डोळ्यात धूळ फेकली.
30. डोळे विस्फारणे – आश्चर्याने पाहणे. सचिनला अचानक पाहून त्याच्या चाहत्यांचे डोळे विस्फारले.
31. डोळे मिटणे – मरण पावणे. क्रांतिकारकांनी देशासाठी लढताना आनंदाने डोळे मिटले.
32. डोळे वटारणे – रागाने पाहणे. वर्गात दंगा करणाऱ्या मुलांकडे गुरुजींनी डोळे वटारून पहिले.
33. तोंड देणे – सामना करणे. प्रतिकूल परिस्थितीला धैर्याने तोंड देणाऱ्याचा लोकांनाच शेवटी यश मिळते.
34. तोंड काळे करणे – कायमचे निघून जाणे. चोरी करताना सापडल्याने साखरामने गावातून तोंड काळे केले.
35. तोंडचे पाणी पळणे – अतिशय घाबरणे. अतिशय अवघड प्रश्नपत्रिका पाहून विद्यार्थ्यांच्या तोंडचे पाणी पळाले.
36. तोंडघशी पडणे – खोटे पकडले जाणे. खोटं बोलणे पकडले गेल्याने वनिता तोंडघशी पडली.
37. तळपायाची आग मस्तकात जाणे – खूप राग येणे. मुलाचे सततचे खोटे बोलणे ऐकून राहुलच्या तळपायाची आग मस्तकात गेली.
38. तोंडात बोट घालणे – आश्चर्यचकित होणे. बारावीच्या परीक्षेमध्ये वर्गात पहिला क्रमांक आल्याचे कळताच कोमलने तोंडात बोट घातले.
39. तोंडाला तोंड देणे – भांडणे. दारू पिलेल्या माणसाच्या तोंडाला तोंड दिल्याने वाद वाढतात.
40. तोंडाला पाणी सुटणे – हाव निर्माण होणे. गुलाबजाम पाहून तन्वीच्या तोंडाला पाणी सुटले.
41. तोंडाला कुलूप घालणे – काही न बोलणे, गप्प बसणे. नवरा बायकोच्या भांडणात एकाने तोंडाला कुलूप घालणे गरजेचे असते.
42. दात ओठ खाणे – राग व्यक्त करणे, चीड व्यक्त करणे. लोकांसमोर झालेला अपमान पाहून मयूर बैठकीतून दात ओठ खात निघून गेला.
43. दात विचकणे – निर्लज्जीत होऊन हसणे. सायकलवरून मुलगा पडल्याचे दिसताच अभिषेक दात विचकून हसत होता.
44. नवल वाटणे – आश्चर्य वाटणे. आईने आणलेली नवी सायकल पाहून विघ्नेशला नवल वाटले.
45. नाक खुपसणे – गरज नसताना सहभागी होणे. नाक खुपसण्याच्या सवयीमुळे शोभाचे अनेकदा हसू झाले.
46. नाक कापणे – अपमान करणे. मुलगा नापास झाल्याने मीरा काकूंचे सर्वांसमोर नाक कापले.
47. नाक मुरडणे – नापसंती दर्शवणे. दिवाळीला आणलेला नवा ड्रेस न आवडल्याने सोनमने नाक मुरडले.
48. नाकी नऊ येणे – दमछाक होणे, धावपण होणे. महागाईमुळे घर चालविताना सीमा काकूंच्या नाकी नऊ येतात.
49. नाक घासणे – लाचार होऊन माफी मागणे. चुकीचा आरोप केल्याचे सिद्ध झाल्याने अनिकेतला सर्वांसमोर नाक घासावे लागले.
50. नजर चुकवणे – गुपचूप हालचाल करणे. पोलिसांची नजर चुकवून चोर पळून गेले.
51. कस लावणे – सत्त्व किंवा सामर्थ्य पणाला लावणे.
हिंदकेसरी होण्यासाठी गण्या पहेलवानाने प्रत्येक कुस्तीत आपला कस लावला.
52. कापरे सुटणे – घाबरल्यामुळे थरथरणे.
अचानक समोर आलेला वाघ पाहून राहुलच्या अंगाला कापरे सुटले.
५3.किरकिर करणे – एखादया गोष्टीबाबत सतत तक्रार करणे.
मालकापाशी मजूर ‘पगार कमी आहे’ म्हणून किरकिर करतात.
54. खपणे- कष्ट करणे.
चांगले पीक काढण्यासाठी शेतकरी दिवसभर शेतात खपतात.
55. खंड न पडणे- एखादे कार्य करताना मध्ये न थांबणे.
नित्यनेमाने देवपूजा करण्यात आजीचा कधीही खंड पडला नाही.
56. गट्टी जमणे – गट्टी जमणे.
गावी आलेल्या मालूची गावातल्या शालूशी चांगली गट्टी जमली.
57. भुरळ पडणे – मोह होणे.
गी ताने काढलेल्या सुंदर चित्राकडे पाहून मितालीला भुरळ पडली.
58. हेवा वाटणे – मत्सर वाटणे.
सागरच्या कुशाग्र बुद्धिमत्तेचा त्याच्या मित्रांना नेहमी हेवा वाटतो.
59. पारंगत असणे – तरबेज असणे.
वयाच्या तिसऱ्या वर्षी छोटा राहुल संगणक वापरण्यात पारंगत झाला.
60. डोक्यात वीज चमकणे – पटकन समजणे.
दिनेशला कठीण गणित सुटत नव्हते; पण एका क्षणाला त्याच्याडोक्यात वीज चमकली.
61. धडपड करणे – खूप कष्ट करणे.
पोट भरण्यासाठी महादू दिवसभर काही ना काही धडपड करतो.
62. धन्य होणे – कृतार्थ होणे.
मुलाचे उज्ज्वल यश पाहून यशोदाबाई धन्य झाल्या.
63. धास्ती घेणे – धसका घेणे.
एकदा पाय घसरून पडल्यामुळे मीराबाई अंधारात जाण्याची धास्ती घेतली.
64. पदरी घेणे – स्वीकार करणे.
पतीचे निधन झाल्यावर कमलाबाई एकाकीपणाचे सर्व दुःख पदरी घेतले.
65. पहारा देणे – राखण करणे.
भारतीय सैनिक सीमेवर रात्रंदिवस कडक पहारा देतात.
66. प्रत्यय येणे – प्रचीती येणे
आषाढी एकादशीला भक्तांच्या विठ्ठलभक्तीचा प्रत्यय येतो.
67. प्रभावित होणे – छाप पडणे.
महात्मा गांधीजींचे महान देशकार्य पाहून विनोबा भावे प्रभावित झाले.
68. भान ठेवणे – जाणीव ठेवणे.
दुःखात साथ करणाऱ्या उपकारकर्त्याचे माणसाने नेहमी भान ठेवावे.
69. गुडघे टेकणे – शरण येणे.
शिवाजी महाराजांच्या मावळ्यांपुढे मुघल फौजांनी गुडगे टेकले होते.
70. कसब दाखवणे – कौशल्य दाखवणे.
कोणताही खेळ असू खेळाडू त्यात आपले कसब दाखवतात.
71. धूम ठोकणे – पळून जाणे.
पोलिसांना पाहताच चोरांनी धूम ठोकली.
72. प्रतीक्षा करणे – वाट पाहणे.
मामाच्या गावी जायचे असल्याने आम्ही बस स्थानकावर बस येण्याची प्रतीक्षा करत होतो.
73. कटाक्षाने टाळणे – आवर्जून टाळणे .
मंदिरात गेल्यावर बोलणे कटाक्षाने टाळावे.
74. आत्मसाद करणे – शिकणे .
एखादी नवीन कला आत्मसाद करावी लागते.
75. लाडीगोडी लावणे – खुश करणे.
लहान भाऊ आईने पैसे द्यावेत म्हणून लाडीगोडी लावत होता.
77. जिभेला हाड नसणे- वाटेल ते बोलणे. काही लोक जिभेला हाड नसल्याप्रमाणे बोलतात.
78. डोळे उघडणे- अद्दल घडणे, अनुभवाने सावध होणे. नीट अभ्यास कर असे सांगून ही दहावीच्या परीक्षेत नापास झालेल्या शामचा चांगलाच डोळा उघडला.
79. डोळ्यात धूळ फेकणे- खोटे सांगून फसवणे. नितीनच्या संपत्तीच्या लालसेपोटी प्रेमाने त्याच्या डोळ्यात धूळ फेकून लग्न केले.
80. तोंड देणे- सामना करणे. सीमेवर देशाचे रक्षण करणारे सैनिक कुठल्याही परिस्थितीला सहजपणे तोंड देतात.
81. तळपायाची आग मस्तकात जाणे- अतिशय संतापणे. राहुल आणि गणेशच्या भांडण यात रमेशने अपशब्द वापरल्याने सुरेशच्या तळपायाची आग मस्तकात गेली.
82. तोंडाला तोंड देणे- भांडणे. राधा आणि लक्ष्मी सकाळ सकाळी एकमेकीच्या तोंडाला तोंड देत होत्या.
83. नाक घासणे- लाचार होऊन माफी मागणे. सरपंचाला अपशब्द वापरल्याने सरपंचने दिनूला सर्व गावकारण समोर नाक घासायला लावले.
84.पोटाशी धरणे- माया करणे, खुशीत घेणे. कांगारू आपल्या पिलाला नेहमी पोटाशी धरून असते.
85. हात देणे- मदत करणे. श्रीमंत लोक नेहमी गरीब लोक आनंद आणि दान देऊन हात देतात.
86. नाक घासणे- लाचार होऊन माफी मागणे. सरपंचाला अपशब्द वापरल्याने सरपंचने दिनूला सर्व गावकारण समोर नाक घासायला लावले.
87. हातातोंडाशी गाठ पडणे- जेमतेम खायला मिळणे. रामूने डब्याला आणलेली शेव सर्वांना वाटता वाटता त्याच्या हातातोंडाशी गाठ पडली.
88. नाक घासणे- लाचार होऊन माफी मागणे. सरपंचाला अपशब्द वापरल्याने सरपंचने दिनूला सर्व गावकारण समोर नाक घासायला लावले.
89.हात देणे- मार देणे. घरातील लहान मुलांचा अवचीन पणा पाहून बाबांनी त्यांना हात दिला.
90.मांडीवर घेणे- दत्तक घेणे. काकूने अनाथ आश्रम मधील एका मुलाला मांडीवर घेतले.
91. हात वीचकणे- निर्जल्लित होऊन हसणे. शिक्षक सर्वांना रागवत असल्याचे पाहून सौरव लास्ट बाकावर बसून जात विचकत होता.
92. पाय मोकळे करणे- फिरायला जाणे. जेवण झाल्यावर लोक पाय मोकळे करायला जातात .
93. पोटात ठेवणे- गुपित किंवा सांभाळून ठेवणे. सागर दहावीच्या परीक्षेमध्ये नापास झाली ही गोष्ट तिने सर्वांपासून पोटात ठेवली.
94. अंगावर शहारे येणे – खूप घाबरणे. भूकंपाने घरादाराची झालेली हानी पाहून मदत पथकातील सर्वांच्याच अंगावर शहारे आले.
95. अंगावर मूठभर मांस चढणे – धन्यता वाटणे. आपल्या गुरूने केलेल्या स्तुतीमुळे मानसीच्या अंगावर मूठभर मांस चढले.
96. अंतर देणे – सोडून देणे, परित्याग करणे. मुलांनी आपल्या म्हाताऱ्या आईवडिलांना कधीही अंतर देऊ नये.
97. अग्निप्रवेश करणे – सती जाणे, सती जाणे, स्वतःस जाळून घेणे. माधवरावांच्या मृत्यूनंतर रमाबाईंनी केलेला अग्निप्रवेश अतिशय दुःखदायक होता.
98. अन्नास मोताद होणे – गरीबीत दिवस काढणे ओल्या दुष्काळाने ग्रासलेल्या भागातील लोक अन्नास मोताद झाले.
99. अस्मान ठेंगणे होणे – गर्वाने फुगून जाणे. परदेशी जाण्याची संधी मिळाल्यावर सुमीतला अस्मान ठेंगणे झाले.
100. आसन डळमळणे – बसलेला जम विस्कटणे. सत्ताधारी पक्षातील घोटाळे उघडकीस आल्याने मुख्यमंत्र्यांचे आसन डळमळीत झाले.
101. अधीर होणे – उत्सुक होणे.
चार वर्षांनी आईला भेटण्यासाठी राहुल अधीर झाला होता.
102. अवहेलना करणे : अपमान करणे, अनादर करणे.
माणसाच्या गरिबीवरून त्याची कधीही अवहेलना करू नये.
103. उचलबांगडी करणे – हाकलून देणे.
महिला सहकाऱ्यांशी गैरवर्तन केल्यामुळे समीरची कामावरून उचलबांगडी केली.
104. डाळ न शिजणे – काही उपाय न चालणे.
साक्षी ने दिपकला पटवायचे बरेच प्रयत्न केले, पण तिची डाळ शिजली नाही.
105. अभिमान वाटणे – गर्व वाटणे.
व्यवसायात मोठे यश मिळविल्यामुळे रमेशचा सर्वांना अभिमान वाटतो.
106. आण घेणे – शपथ घेणे.
पोलिस झालेल्या प्रतिकने लाच न घेण्याची आण घेतली.
107. कुंपणाने शेत खाणे – विश्वासू माणसाने घात करणे.
व्यवस्थापकाने भ्रष्टाचार केल्याचे समजल्याने कुंपणानेच शेत खाल्ल्याची चर्चा बँकेत रंगली होती.
108. कंठस्नान घालणे – ठार मारणे.
वाक्यात उपयोग:- पोलिसांने एका आतंगवाद्याला कंठस्नान घातले.
109. अभिवादन करणे – नमस्कार करणे.
विशाखाने आई बाबांना अभिवादन केले.
110. अंत होणे- मृत्यू होणे.
अपघातामुळे अशोकचा दुःखद अंत झाला.
111. डोळा लागणे- झोप येणे.
सौरभला वाचन करता करता डळा लागला.
112. पाय मोकळे करणे- फिरायला जाणे.
आमच्या गावातील लोक जेवण झाल्यावर पाय मोकळे करायला तलावावर जातात.
113. रक्ताचे पाणी करणे- अतिश्रम करणे.
कॉलेज संपल्यानंतर जॉब मिळविण्यासाठी रक्ताचे पाणी करावे लागते.
114. हात देणे- मदत करणे.
गावातील संपदकाका गरीब लोकांना नेहमी मदतीचा हात देतात.
115. तोंड देणे- सामना करणे.
मूर्ख लोकांना तोंड देऊन आपलाच वेळ जातो.
116. साक्षर होणे : लिहिता-वाचता येणे.
आमच्या गावातील सर्व महिला साक्षर आहेत.
117. दिवस पालटणे – परिस्थिती बदलणे.
आपण खूप मेहनत केली तर आपले दिवस नक्की पालटतात.
118. पोरकी होणे – अनाथ होणे.
करोना या साथीमुळे आमच्या भागातील खूप मुले पोरकी झाली.
119. चेहरा खुलने- आनंदित होणे.
एक वर्षानंतर आई वडिलांना समोर बघुन नितुचा चेहरा खुलला.
120. स्तिमित होणे – आश्चर्यचकित होणे, थक्क होणे.
मोनलचे नृत्य पाहून सर्व प्रेक्षक स्तिमित झाले.
121. कपाळाला हात लावणे – हताश होणे, निराश होणे.
अंतिम सामन्यात थोडक्यात पराभव झाल्याने समर्थने कपाळाला हात लावला.
122. दुरावत जाणे – दूर जाणे, लांब जाणे.
डिजिटल युगात मुले पुस्तक वाचनापासून दुरावत आहेत.
123. तोंडाला कुलूप घालणे – गप्प बसणे.
परीक्षेत कमी गुण मिळाल्याने अविनाश तोंडाला कुलूप घालून बसला होता.
124. हाडे खिळखिळी करणे – खूप मार देणे.
पोलिसांनी चोरांना पकडून त्यांची हाडे खिळखिळी केली.
125. पाय घसरणे – मोहात फसणे, तोल जाणे.
झटपट श्रीमंत होण्याच्या नादात अनेक जणांचा पाय घसरतो.
